Technologia sztucznej inteligencji budzi coraz więcej emocji zarówno pod względem technologicznym, regulacyjnym jak i etycznym. Problematyka ta dotyka również szeroko pojętej branży finansowej. Technologia AI już obecnie jest wykorzystywana w wielu aspektach świadczenia usług finansowych i biorąc pod uwagę obecne trendy, zakres ten ulegać będzie systematycznemu rozszerzeniu.
Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że wraz z rozwojem technologii AI, rosnąć będzie również ilość regulacji i obowiązków jakie to ciążyć będą zarówno na dostawcach tego typu systemów jak i ich użytkownikach. W szczególności należy pamiętać o nadchodzącym rozporządzeniu w sprawie AI, ale również i o wytycznych lokalnych regulatorów.
Zastosowanie AI w branży finansowej
Już na etapie pierwszego kontaktu klient instytucji finansowej może spotkać się z technologią AI. Coraz powszechniejsza staje się bowiem idea wykorzystywania tzw. Chatbotów, które to poprzez uczenie maszynowe i stałe udoskonalanie są w stanie samodzielnie realizować podstawową obsługę klienta. Chatbot może na podstawie zachowania klienta, ocenić zakres usług którymi dany klient może być zainteresowany i na tej podstawie skierować do klienta spersonalizowaną wiadomość. Wspomniane Chatboty powszechnie również wykorzystywane są nie tylko do działań reklamowo- informacyjnych, ale również i do obsługi wszelkiego rodzaju zapytań klientów, obsługi procesu reklamacyjnego a nawet i do tzw. Robodoradztwa. W oparciu o technologię AI możliwe jest również dynamiczne personalizowanie strony i informacji przekazywanych klientom np. w postaci dynamic FAQ. Tego typu rozwiązania stają się coraz bardziej popularne ze względu na rosnące koszty obsługi zapytań klientów oraz szerzej bezpośredniej obsługi klientów.
Obecnie również coraz szerzej wykorzystuje się technologię AI do obsługi wniosków klienta w tym i wniosków pożyczkowych, obsługi zleceń czy też transakcji- a zatem do bezpośredniego świadczenia usług. Technologia sztucznej inteligencji znajduje swoje zastosowanie również i w ramach realizacji bieżących obowiązków jakie leżą po stronie instytucji finansowych. W tym zakresie należy zwrócić uwagę na rozwiązania AI stosowane przy ocenie zdolności kredytowej, wykrywaniu oszustw, weryfikowaniu tożsamości klienta, przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, monitorowaniu wszelkiego rodzaju transakcji i działań użytkownika, jak również na narzędzia z zakresu Regtech.
Coraz powszechniej spotyka się również rozwiązania z zakresu AI mające wspierać instytucje finansowe w dochodzeniu ich roszczeń wobec klientów w tym i w celu egzekucji długu. AI jest w stanie odpowiednio planować działania windykacyjne oraz decydować o czasie i zakresie podejmowanych czynności celem uzyskania jak najwyższej wydajności windykacji. Algorytm sztucznej inteligencji może w tym zakresie kierować również do użytkowników rożnego rodzaju informacje i wezwania. W przyszłości wraz ze wzrostem innowacyjności sektora publicznego, być może w większym stopniu możliwa będzie automatyzacja realizacji tych roszczeń również i na drodze sądowej.
Wspomniane sposoby wykorzystania technologii AI nie mają przy tym charakteru hipotetycznego, a wręcz przeciwnie stanowią faktyczne pomysły, które to skutecznie zostały wdrożone w życie przez niektóre instytucje branży finansowej.
W oparciu o powyższe rozwiązania bez problemu można wyobrazić sobie w pełni zautomatyzowany proces rozpoczynający się od pozyskania klienta przez jego wdrożenie tzw. Onboarding, świadczenie usług, obsługę klienta aż po zakończenie relacji z klientem i ewentualne dochodzenie roszczeń. Co więcej już obecnie można spotkać się z tego typu w pełni zautomatyzowanymi procesami, w szczególności w kontekście zdecentralizowanych finansów tzw. Defi. W przyszłości możemy zatem spodziewać się powszechnej pełnej automatyzacji usług finansowych, dokonanej właśnie przy wykorzystaniu szeroko pojętej technologii sztucznej inteligencji. Działania te zapewne będę wspierane nie tylko przez rozwój samej technologii sztucznej inteligencji, ale także i poprzez dalszy rozwój idei otwartej bankowości oraz postępującej dematerializacji pieniądza (w szczególności rozwoju cyfrowych pieniędzy banków centralnych np. cyfrowego euro). Nie ulega jednak wątpliwości, że to właśnie technologia AI będzie mieć kluczowe znaczenie w tym procesie.
Regulacje AI w branży finansowej
Najważniejszą regulacją w kontekście sztucznej inteligencji jest będące obecnie w fazie projektu rozporządzenie w sprawie sztucznej inteligencji, określane jako Artificial Inteligence Act. Powyższy akt prawny ma za zadanie, zharmonizować przepisy dotyczące wprowadzania do obrotu, oddawania do użytku oraz wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji w całej Unii Europejskiej. Zgodnie z przyjętymi założeniami, na jego mocy m.in. mają zostać ustanowione zakazy dotyczące niektórych praktyk w zakresie sztucznej inteligencji (np. w zakresie social scoringu), odpowiednie reguły w zakresie nadzoru nad AI oraz prokonsumenckie wymogi informacyjne. Co jednak najistotniejsze po wejściu w życie powyższego rozporządzenia, ustanowione zostaną szczególne wymogi odnoszące się do systemów sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka.
W kontekście perspektywy regulacyjnej branży finansowej należy zauważyć, że spora część rozwiązań AI wykorzystywanych w branży finansowej będzie właśnie mogła zostać uznana za AI wysokiego ryzyka. Rozporządzenie przyjmuje bowiem, że za AI wysokiego ryzyka powinny zostać uznane m.in. rozwiązania sztucznej inteligencji z obszaru dostępu do podstawowych usług prywatnych, w tym w szczególności systemy sztucznej inteligencji przeznaczone do wykorzystania w celu oceny zdolności kredytowej osób fizycznych lub ustalenia ich punktowej oceny kredytowej. To zaś będzie oznaczało konieczność dostosowania do wielu wymogów stawianych tego typu systemom.
Rozporządzenie w sprawie AI nie będzie jednak jedynym aktem prawnym który to będzie odnosił się do rozwiązań z zakresu sztucznej inteligencji. W tym miejscu należy wspomnieć o z inicjatywach w zakresie przeglądu przepisów sektorowych w sprawie maszyn oraz w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów, przy czym dla branży finansowej znaczenie będzie mieć druga ze wskazanych inicjatyw. Rewizja przepisów w zakresie ogólnego bezpieczeństwa przepisów, odnosić się będzie bowiem do ważnego problemu odpowiedzialności cywilnej za działanie sztucznej inteligencji. Nie ulega także wątpliwości, że technologia AI obecnie oparta jest na danych. Pośrednio AI będzie podlegała zatem wszelkim regulacjom w tym zakresie jakie już obowiązują lub zapewne będą obowiązywać jak E-privacy, Digital Services Act, Digital Markets Act czy też Data Governance Act.
Branża finansowa jest silnie regulowana nie tylko na poziomie regulacji wydawanych w formie aktów prawnych ale również i w drodze regulacji miękkich, jak różnego rodzaju sektorowe wytyczne, zalecenia lub stanowiska organów nadzoru. Wspomniane regulacje miękkie mają to do siebie, że w sposób znacząco szybszy mogą ulegać zmianom a tym samym szybciej mogą być one dostosowane do zmieniających się warunków rynkowych i rozwoju technologii. Zjawisko to widoczne jest właśnie w branży finansowej, w której to krajowe organy nadzoru aktywnie zaczynają poszukiwać sposobu regulacji wykorzystywania rozwiązań sztucznej inteligencji przez podmioty nadzorowane. Organy te dostrzegają bowiem potrzebę regulacji tej materii widząc zagrożenia z tym związane. Dla przykładu w tym zakresie można wskazać na wydane przez niemiecki organ nadzoru (Bafin) zasady nadzorcze odnoszące się do AI i BigData, jak również na ogólne zasady dotyczące sztucznej inteligencji wydane przez Urząd Monetarny Hongkongu (HKMA).
W odniesieniu do polskiego regulatora rynku, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego udostępnił ankietę dotyczącą wykorzystania AI w sektorze finansowym. Jest zatem wielce prawdopodobne, że KNF w przyszłości opracuje odpowiednie wytyczne w odniesieniu do wykorzystywania technologii AI przez podmiot nadzorowane. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem KNF zawartym w Raporcie z prac Zespołu ds. rozwoju innowacji finansowych FinTech, udostepnienie ankiety miało stanowić pierwszy krok w kierunku wydania przez UKNF ewentualnych wyjaśnień i zasad wykorzystywania AI/ML w procesach instytucji finansowych.
Niezależnie zatem od inicjatywy EU w przedmiocie regulacji AI, z całą pewnością należy spodziewać się coraz większej aktywności wszystkich organów nadzoru rynku finansowego działających w poszczególnych państwach członkowskich w tym i w Polsce.
Skutki nadchodzących regulacji
Przedsiębiorcy działający w branży finansowej niedługo powinni zatem otrzymać szczegółowe wytyczne w zakresie wykorzystywania technologii AI. Regulacje te z jednej strony ustanawiać będą pewne dodatkowe obowiązki leżące na podmiotach działających w branży, z drugiej strony powinny zmniejszyć ryzyko niepewności regulacyjnej. Z tego też względu wprowadzenie dobrych regulacji w zakresie wykorzystania technologii AI na terenie EU oraz przemyślanych wytycznych odpowiednich regulatorów rynku, nie tylko nie powinno zahamować rozwoju wykorzystania technologii AI w branży finansowej, ale wręcz przeciwnie powinno stanowić solidną podstawę dla jej rozwoju.
W kontekście inicjatywy EU w przedmiocie regulacji AI, jednocześnie powszechnie pojawia się również stanowisko ekspertów i samych przedsiębiorców o konieczności wprowadzenia tych regulacji. Głosy krytyczne w przeważającej mierze nie odnoszą się do samego faktu podjęcia inicjatywy prawodawczej, a jedynie do zakresu i charakteru przyjętych rozwiązań. Sama idea wprowadzenia rozporządzenia w sprawie AI i sektorowych wytycznych nie jest zatem przedmiotem większej kontrowersji. Kluczowe jest jednak, by w pracach na rozporządzeniem i nad przyszłymi wytycznymi uwzględnione zostały uwagi rynku i ekspertów, tak by wszelkie regulacje w tym zakresie były wysokiej jakości. Czy tak się stanie? Tego jeszcze nie wiemy.
Podkreślić również należy, że w odróżnieniu od pozostałych branż, które nie są w sposób szczególny regulowane, branża finansowa przyzwyczajona jest do spełniania szeregu często bardzo wymagających norm i obowiązków ustanawianych przez lokalnych regulatorów. Dostosowanie działalności do rozporządzenia w sprawie AI oraz krajowych regulatorów rynku nie będzie zatem dla branży finansowej stanowiło nowego wyzwania. Co więcej część wymogów które to zostaną nałożone w związku z wprowadzeniem rozporządzenia w sprawie AI w pewnym sensie wpisuje się w już obowiązujące wymogi dokumentacyjne, co np. odnosi się do sektora bankowego i wymogów dyrektywy CRD IV. Ponadto niektóre aspekty związane z wykorzystaniem AI w sektorze finansowym już obecnie w są przedmiotem pewnych regulacji i wytycznych sektorowych, np. w zakresie automatycznego podejmowania decyzji w przedmiocie oceny zdolności kredytowej czy też robodoradztwa. Powyższe doświadczenie pozwoli branży finansowej zapewne sprawniej wdrożyć odpowiednie procedury i dostosować się do dodatkowych wytycznych w tym zakresie.
Perspektywa dla branży finansowej w kontekście nadchodzących regulacji
Podmioty z branży finansowej powinny w sposób szczególny przyjrzeć się rozwiązaniom sztucznej inteligencji. Ci, którzy to szybko wdrożą technologię AI na szeroką skalę, zyskają kluczową przewagę konkurencyjną, zarówno pod względem jakości świadczenia usług jak również i efektywności kosztowej. Rewolucja cyfrowa postępuje w sposób bardzo szybki, angażując również i starsze pokolenia konsumentów. Presja na wykorzystywanie wygodnych i szybkich rozwiązań finansowych będzie stale rosła. Tak samo rosnąć będzie presja na wzrost efektywności i redukcję kosztów. Kluczem do spełnienia rosnących wymagań klientów oraz wymagań o charakterze biznesowym jest właśnie wszechobecna automatyzacja oparta na systemach sztucznej inteligencji.
Nie można jednak zapominać, że wdrożenie rozwiązań sztucznej inteligencji wiązać będzie się z konicznością spełnienia szeregu dodatkowych wymogów, które to w nieodległej przyszłości zostaną ustanowione. Dotyczyć to będzie zarówno wymogów wynikających z aktów prawnych o charakterze ogólnym, ale również i specjalistycznych regulacji miękkich jak np. wytyczne skierowane do sektora finansowego.
Branża finansowa rozwijając i wprowadzając rozwiązania z zakresu AI, już teraz zatem powinna pilnie śledzić prace nad rozporządzeniem w sprawie AI jak również i plany lokalnych regulatorów rynku, tak by obecnie projektowane rozwiązania były zgodne z przyjętymi przez regulatorów i prawodawców założeniami. O ile bowiem konkretne zapisy i rozwiązania przedstawione w projekcie rozporządzenia w sprawie AI ulegną zapewne zmianie, tak ogólna idea i założenia jakie to stoją za powyższym projektem zapewne pozostaną tożsame. Również i stanowiska regulatorów rynku co do ich ogólnego zakresu zapewne pozostaną komplementarne z treścią rozporządzenia w sprawie AI. Już teraz jest zatem możliwe przewidzenie ogólnych trendów regulacyjnych i generalnych założeń jakie to przyjmą regulatorzy rynku finansowego.