5 marca 2025 roku media obiegła wiadomość o zatrzymaniach znanych polskich influencerów. Jak możemy przeczytać w oficjalnym komunikacie Prokuratury Krajowej, podejrzanym postawiono zarzuty dotyczące organizowania gier losowych niezgodnie z warunkami ustawy o grach hazardowych, wystawiania nierzetelnych i poświadczających nieprawdę faktur VAT oraz prania brudnych pieniędzy. Zarzucane czyny miały być podejmowane przez podejrzanych w ramach zorganizowanej grupy przestępczej.
Zatrzymania influencerów – co zwróciło uwagę prokuratury?
Zainteresowanie organów ścigania przyciągnęły organizowane przez podejrzanych loterie – zasady konkursów przewidywały, że osoba nabywająca konkretnego e-booka brała udział w losowaniu. Zwycięzcy losowania mieli otrzymywać nagrody w postaci pieniędzy, samochodów, wycieczek turystycznych lub innych dóbr o znacznej wartości.
Urządzane w ten sposób przedsięwzięcia noszą znamiona gry losowej, której definicje znajdziemy w art. 2 ust. 1 ustawy z dn. 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (dalej UGH). Kluczowe znaczenie ma w tym kontekście przyporządkowanie omawianych loterii do konkretnej kategorii gier losowych wymienionych w ustawie. Klasyfikacja ta jest niezbędna przede wszystkim z uwagi na konieczność ustalenia konkretnych obowiązków administracyjnych oraz podatkowych organizatora gry.
Rodzaje loterii – co mówi ustawa o grach hazardowych?
W art. 2 ust. 1 UGH znajdziemy definicje następujących gier losowych: gry liczbowe, loterie pieniężna, gry telebingo, gry cylindryczne, gry w kości, gry bingo pieniężne, gry bingo fantowe, loterie fantowe, loterie promocyjne oraz loterie audiotekstowe. W kontekście interesującej nas sprawy, należałoby poświęcić uwagę loteriom pieniężnym, loteriom fantowym oraz loteriom promocyjnym.
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 pkt 2 UGH, loteria pieniężna jest grą losową, w której uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze. Podmiot urządzający taką loterię oferuje wyłącznie nagrody pieniężne. Dla loterii fantowej przewidziano niemal identyczną definicję w art. 2 ust. 1 pkt 9 UGH – loteria ta różni się jedynie rodzajem wygranej, która w tym wypadku może być wyłącznie rzeczowa.
Przez loterie promocyjne rozumiemy natomiast, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 9 UGH, takie gry losowe, w których uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi lub innego dowodu udziału w grze i tym samym nieodpłatnie uczestniczy się w loterii, w ramach której organizator oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe.
Przyglądając się powyższym definicjom możemy spostrzec, że zasadniczą różnicą pomiędzy loteriami fantowymi i pieniężnymi a loteriami promocyjnymi jest sposób przystąpienia uczestnika do losowania – w przypadku tych pierwszych, los lub inny dowód udziału w grze, jest przedmiotem sprzedaży. W loteriach promocyjnych, z kolei, udział w losowaniu ma charakter nieodpłatny – uczestnik, nabywając konkretne towary i usługi, niejako przy okazji włączony jest do losowania. Zasadniczym celem organizatora takiej loterii jest sprzedaż oferowanych przez niego dóbr – udział w loterii ma tu charakter akcesoryjny, traktowany jest jako „bonus” do nabytego przez uczestnika produktu lub usługi. Organizator nie czerpie bezpośrednich zysków z udziału uczestników w loterii promocyjnej – ma ona zwiększyć zainteresowanie odbiorców towarem bądź usługą znajdującymi się w ofercie urządzającego grę, jego przychód jest jednakże w dalszym ciągu generowany w związku z ich sprzedażą. Inaczej ta kwestia przedstawia się natomiast w przypadku loterii fantowych oraz pieniężnych, w ramach których przychód pochodzi ze sprzedaży losów lub innych dowodów udziału w grze. Różnic w analizowanych kategoriach gier losowych można również upatrywać się w aspekcie wolicjonalnym uczestników – w przypadku loterii fantowych i pieniężnych w zasadzie jedynym celem jest zdobycie nagrody w ramach losowania. W loterii promocyjnej, natomiast, wygrana loterii będzie zwykle miała znaczenie drugorzędne – główną determinantą decyzji uczestnika o udziale jest nabycie towaru lub usługi.
Rodzaj loterii organizowanej przez influencerów – dlaczego ma takie znaczenie?
Przypisanie odpowiedniej kategorii danej gry determinuje w szczególności konsekwencje podatkowe. W przypadku loterii fantowej oraz pieniężnej, naliczany jest podatek od gier. Zgodnie z kwotę podatku stanowi suma wpływów uzyskanych ze sprzedaży losów lub innych dowodów udziału w grze. Dla loterii pieniężnych stawka podatku wynosi 15 %, zaś dla loterii fantowych – 10 %. Takiego podatku nie uiszczają natomiast urządzający loterię promocyjną. Jest to zatem zdecydowanie atrakcyjniejszy sposób na przeprowadzenie konkursu.
E-book – produkt objęty promocją czy los?
W badanej aktualnie przez organy ścigania sprawie, uczestnicy konkursu mogli wziąć udział w losowaniu nagrody poprzez zakup e-booka. Nasuwać się może zatem konkluzja, że gra miała charakter loterii promocyjnej – partycypacja była determinowana nabyciem produktu w postaci cyfrowej (czego ustawa nie wyklucza). Można pokusić się o stwierdzenie, że los lub inny dowód udziału nie jest tu przedmiotem sprzedaży – uprawniony byłby zatem wniosek, że udział w loterii ma charakter nieodpłatny.
W tych okolicznościach pojawiają się jednak wątpliwości co do rzeczywistego charakteru e-booka w kontekście odpłatności przystąpienia do gry. Zastrzeżenia budzi przede wszystkim fakt, że działalność literacka nie należy do zasadniczych zajęć influencerów. Wobec tego, argument o zamiarze zwiększenia zainteresowania twórczością piśmienniczą podejrzanych może być oceniany sceptycznie.
Kontrowersyjny w tej sprawie jest również charakter towaru nabywanego przez uczestników loterii – jest to książka w formie cyfrowej, którą organizatorzy gry mogą w niemal nieograniczony sposób wydawać nabywcom, bez dodatkowych nakładów na zwielokrotnianie fizycznych egzemplarzy. Może więc pojawić się w tych okolicznościach podejrzenie, że jej treść została przygotowana specjalnie na potrzeby loterii. Niewkluczone, że e-book miał stwarzać pozory bycia zasadniczą wartością nabywaną przez uczestników, podczas gdy w rzeczywistości stanowił on niejako nabywany odpłatnie los uprawniający do udziału w loterii.
Loteria influencerów – co jeszcze budzi wątpliwości?
Wątpliwości w sprawie budzić może również fakt, że uczestnicy nabywali po kilka „egzemplarzy” e-booka. Z perspektywy osoby, której głównym celem miałoby być nabycie oraz korzystanie z dobra, takie zachowanie jest irracjonalne – cyfrowa postać umożliwia bowiem nabywcy kopiowanie treści z raz nabytego produktu. Można więc przypuszczać, że zasadniczym celem kupujących e-booki był udział w grze, zaś formuła urządzanych loterii miała stwarzać u jej uczestników taki właśnie zamiar.
W analizowanej w sprawie pojawiają się więc przesłanki do uznania, że mamy do czynienia z próbą obejścia przepisów oraz urządzaniem loterii pieniężnych lub fantowych pod pozorem organizowania loterii promocyjnych, wbrew warunkom ustawy o grach hazardowych. Ostateczna ocena w tym zakresie należy jednakże do organów prowadzących postępowanie karnoskarbowe, które dysponują właściwymi kompetencjami oraz materiałem dowodowym pozwalającym wydać odpowiednie rozstrzygnięcie.
Autorami artykułu są Anna Hajduk i Albert Janeba.