10.08.2020

E-rozprawy w dobie koronawirusa nie bez kontrowersji

Katarzyna Augustyniak

Epidemia COVID-19 wymogła na instytucjach państwa przyspieszenie wprowadzania w postępowaniu sądowym współczesnych technologii i działania w trybie zdalnym. Pierwsza rozprawa w pełni online odbyła się na początku kwietnia 2020 roku. Z przyspieszoną informatyzacją sądów wiążą się jednak kontrowersje, m.in. związane z niedostatecznym poszanowaniem prawa do obrony w procesie karnym.

Rozprawy w budynku sądu vs. epidemia

W czasach przed wybuchem pandemii art. 151 kodeksu postępowania cywilnego nakazywał prowadzić postępowania sądowe w budynku sądu. Wyjątkiem od tej zasady – w myśl § 1. art. 151 k.p.c. – były jedynie ogólnikowo opisane sytuacje:

gdy czynności sądowe muszą być wykonane w innym miejscu albo gdy odbycie posiedzenia poza budynkiem sądowym ułatwia przeprowadzenie sprawy lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów.

Paragraf 2 wspomnianego artykułu, co prawda, zezwalał na przeprowadzenie posiedzenia jawnego na odległość, przy użyciu urządzeń technicznych, jednakże uczestnicy takiego postępowania mieli obowiązek przebywać w budynku innego sądu, a przebieg czynności procesowych miał być transmitowany wzajemnie pomiędzy salami sądowymi, w których przebywały strony postępowania.

Przepis ten nie sprawdził się jednak w czasach obowiązkowej izolacji społecznej, ponieważ jego założeniem nie była izolacja, lecz osobista obecność uczestników postępowania, tyle, że na terenie innego sądu, co w zaistniałej sytuacji epidemicznej kompletnie mijało się z celem. Aby umożliwić funkcjonowanie systemu sądownictwa także w czasach pandemii, ustawodawca zaczął naprędce wprowadzać zmiany, które pozwoliłyby na przeprowadzenie rozpraw z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Takie rozwiązania były zawarte w kolejnych ustawach, tzw. „Tarczach antykryzysowych”.

Postępowania online a Tarcza 4.0

Kolejne tarcze – w tym Tarcza 3.0, a potem Tarcza 4.0 – wprowadziły szereg zmian do kodeksu postępowania karnego, kodeksu karnego i kodeksu karnego wykonawczego. Dzięki temu rozprawy mogą odbywać się w trybie online z jednoczesnym przekazem obrazu i dźwięku. Co więcej, całe postępowanie przygotowawcze i inne czynności związane z postępowaniami, w tym przesłuchanie świadków można prowadzić przy użyciu urządzeń technicznych na odległość. Nie jest również wymagana bezpośrednia obecność obrońców na sali posiedzeń, ale bezpośredni kontakt między obrońcą a oskarżonym jest niezwykle istotny. Konieczność porozumiewania z obrońcą na odległość z całą pewnością utrudnia swobodną komunikację, co można oceniać jako naruszenie prawa do obrony.

Ciekawym rozwiązaniem jest także wprowadzenie do kodeksu postępowania karnego art. 250 § 3b, który wskazuje, że:

można odstąpić od przymusowego doprowadzenia do sądu podejrzanego, jeżeli zostanie zapewniony udział podejrzanego w posiedzeniu, w szczególności złożenie przez niego wyjaśnień, przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tego posiedzenia na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.

W takiej sytuacji wraz z podejrzanym przebywa referendarz sądowy lub asystent sędziego, lub funkcjonariusz Służby Więziennej, jeżeli podejrzany jest w więzieniu.

E-rozprawy a ocena wiarygodności świadków

Mimo niewątpliwej wygody wynikającej z trybu zdalnego rozpraw, tego typu rozwiązanie wciąż wzbudza wiele kontrowersji. Przeciwnicy rozpraw online wskazują m.in. na brak możliwości pełnej oceny wiarygodności świadków, która ujawnia się m.in. poprzez mowę ciała. Podczas wideokonferencji jest nieco utrudniona.

Zauważa to Jacek Gołaczyński i Dariusz Szostek, cytując – w artykule zatytułowanym „Epidemia przyspieszy informatyzację sądów” – słowa prof. Całkiewicz, która stwierdziła, że mowa ciała jest czynnikiem pomagającym w kształtowaniu opinii na temat autentyczności zeznań.

Posiedzenia online a udział publiczności

Innym argumentem jest również kwestia obecności publiczności w czasie posiedzenia w trybie online. Jedną z konstytucyjnych zasad dotyczących procesu sądowego jest jego jawność, która zapewnia transparentność sprawowania wymiaru sprawiedliwości. W czasach pandemii koronawirusa, udział publiczności w posiedzeniach jest utrudniony, ale – jak pokazuje praktyka – nie niemożliwy.

Pierwszym sądem, który pozwolił osobom postronnym na obecność podczas e-rozpraw, był Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia. Dzięki zastosowaniu odpowiedniej infrastruktury technicznej oraz wykorzystaniu dedykowanej aplikacji, publiczność miała szansę wziąć udział w rozprawie, a wymiar sprawiedliwości zapewnić jawność rozpraw.

Osoba, która chce wziąć udział w e-rozprawie musi wcześniej złożyć w tej sprawie wniosek do sądu, wyrazić zgodę na ujawnienie swojego wizerunku, a następnie – po akceptacji – kliknąć w otrzymany link do rozprawy.

Takie rozwiązanie prowadzi do kolejnych wątpliwości,  co do potencjalnego naruszenia Konstytucji – w szczególności art. 47 gwarantującego ochronę prywatności i art. 51 dotyczącego przetwarzania informacji o jednostce. Z punktu widzenia rozpraw udostępnianych online, ważny okazuje się ust. 2 wspomnianego art. 51, który zakazuje władzom publicznym pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania innym osobom danych innych niż te niezbędne do zachowania zasad demokratycznego państwa prawnego.

Zapewniając udział w e-rozprawie stawia się wyżej prawo do jawności postępowania nad prawem obywatela do prywatności. Można śmiało bronić tezy, że zapewnienie udziału w e-rozprawie jest niezbędne do zachowania jednej z zasad demokratycznego państwa prawnego, choć pojawiają się głosy krytyczne.

Wykluczenie cyfrowe a e-rozprawy

Bardzo często mówi się również o cyfrowym wykluczeniu, które dotyka osoby bez dostępu do nowych technologii, m.in. Internetu i konkretnych urządzeń, nieodzownych narzędzi do udziału w e-postępowaniu. Prawo do sprawiedliwego procesu jest jednym z praw człowieka.

Prawo to nie jest uzależnione od dostępu do urządzeń elektronicznych czy Internetu, dlatego wielu krytyków postępowań w trybie online wskazuje na dyskryminację osób, które nie posiadają tego typu sprzętu. Nawiasem mówiąc, to właśnie m.in. przez brak urządzeń mobilnych i dostępu do Internetu u całego społeczeństwa, nie jest możliwe nakazanie przeprowadzenia wyborów wyłącznie w trybie online.

Czas na rozwiązania systemowe?

Szereg problemów związanych z e-rozprawami wymusza wprowadzenie nowych rozwiązań systemowych. Zdaniem Rady Legislacyjnej informatyzacja postępowań sądowych powinna dotyczyć trzech obszarów.

Pierwszy z nich to wprowadzenie nowoczesnych serwisów do załatwiania spraw przez system teleinformatyczny, który pozwoli na przesyłanie interaktywnych formularzy, uwierzytelnianie dokumentów, umożliwienie komunikacji drogą elektroniczną oraz dostęp  do elektronicznych akt.

Drugi obszar powinien skupić się na stworzeniu wewnętrznego zaplecza informatycznego dla sądów.

Natomiast trzeci, który – zdaniem Rady Legislacyjnej – ze względów mentalnych jest najtrudniejszy do wdrożenia, to przygotowanie narzędzi pozwalających na zdalne prowadzenie rozpraw, z możliwością utworzenia aplikacji na smartfony.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się do naszego newslettera wyrażasz zgodę na przesyłanie drogą e-mail informacji na temat istotnych wydarzeń z dziedziny prawa, zmian legislacyjnych oraz działalności Kancelarii.

czytaj więcej

Administratorem Twoich danych osobowych jest KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. z siedzibą w Krakowie, ul. Kącik 4, 30-549 Kraków. Twoje dane będą przetwarzane w celu wysyłki naszego newslettera. Masz prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich kopii, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, a także prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania oraz wniesienia skargi do organu nadzorczego. Więcej szczegółów znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.

Kontakt

KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A.
Strona jest chroniona przez Google reCAPTCHA v2. Więcej informacji o Google reCAPTCHA znajduje się w polityce prywatności i warunkach świadczenia usług.

Administratorem Twoich danych osobowych jest
KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. z siedzibą w Krakowie, ul. Kącik 4, 30-549 Kraków. NIP: 9452181482 REGON: 123240424
Przetwarzamy Twoje dane wyłącznie w celu udzielenia odpowiedzi na wiadomość przesłaną przez formularz kontaktowy i dalszej komunikacji (co stanowi nasz prawnie uzasadniony interes) – przez czas nie dłuższy niż konieczny do udzielenia Ci odpowiedzi, a potem przez okres przedawnienia ewentualnych roszczeń. Masz prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich kopii, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, a także prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania oraz wniesienia skargi do organu nadzorczego. Więcej szczegółów znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.
Warszawa

Rondo ONZ 1,

00-124 Warszawa,

+48 12 3957161

kontakt@kwkr.pl

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się do naszego newslettera wyrażasz zgodę na przesyłanie drogą e-mail informacji na temat istotnych wydarzeń z dziedziny prawa, zmian legislacyjnych oraz działalności Kancelarii.

czytaj więcej

Administratorem Twoich danych osobowych jest KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. z siedzibą w Krakowie, ul. Kącik 4, 30-549 Kraków. Twoje dane będą przetwarzane w celu wysyłki naszego newslettera. Masz prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich kopii, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, a także prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania oraz wniesienia skargi do organu nadzorczego. Więcej szczegółów znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.

 

Do you want to be up to date? Sign up for our newsletter

By subscribing to our newsletter, you consent to the sending of information by e-mail on important events in the field of law, legislative changes and the activities of the Law Firm.

read more

The administrator of your personal data is KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. with headquarters in Krakow, ul. Kącik 4, 30-549 Krakow. Your data will be processed for the purpose of sending our newsletter. You have the right to request access to your personal data, their copies, rectification, deletion or limitation of processing, as well as the right to object to the processing and to lodge a complaint with the supervisory authority. More details can be found in our Privacy Policy.