15 maja tego roku zaktualizowano część przepisów ustawy z dnia 30 marca 2021 r. Sprawa dotyczy m.in. przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. W związku z nowymi regulacjami przypominamy o obowiązkach, których musi dopełnić przedsiębiorca objęty zakresem tejże ustawy.
Czym jest ustawa AML?
1 marca 2018 r. wprowadzono w życie Ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Tym samym ustanowiono katalog podmiotów obciążonych szczególnymi obowiązkami. Ich celem jest zminimalizowanie ryzyka wykorzystania tych podmiotów w procederze prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Jakie przedsiębiorstwa są podmiotami z ustawy AML?
W ustawie AML tzw. instytucje obowiązane to m.in.: banki, zakłady ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne oraz podmioty zarządzające funduszami inwestycyjnymi, alternatywne spółki inwestycyjne oraz spółki nimi zarządzające, przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową, przedsiębiorcy prowadzący kasyna, podmioty obracające walutami wirtualnymi.
Instytucjami obowiązanymi są też podmioty, które świadczą usługi zakładania spółek i innych osób prawnych na rzecz swoich klientów, zarządzania tymi spółkami czy udostępniania takim osobom prawnym swojej siedziby (tzw. biuro wirtualne). Wszystkie powyższe podmioty zgodnie z ustawą AML powinny stosować środki ostrożności, dzięki którym zmniejszy się ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Zmiany dot. instytucji obowiązanych
Od 31 lipca 2021 r. katalog instytucji obowiązanych ulegnie poszerzeniu. Dotąd były nimi podmioty świadczące usługi w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych, lecz ustawa milczała na temat przedsiębiorców świadczących inne usługi związane z księgowością. Od 31 lipca 2021 r. to się zmieni. Według nowych założeń instytucją obowiązaną są także przedsiębiorcy, których podstawowa działalność gospodarcza wiąże się niebezpośrednio z finansami. Mogą np.: świadczyć usługi polegające na sporządzaniu deklaracji, prowadzić księgi podatkowe, udzielać porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego.
Nową kategorią instytucji obowiązanej są również podmioty uczestniczące w handlu dziełami sztuki. W tym również w przypadku, gdy taki obrót odbywa się w domach aukcyjnych lub galeriach sztuki.
Przetwarzanie danych osobowych klienta: jakie są regulacje AML?
Identyfikacja klienta sprowadza się do uzyskania od niego informacji dotyczących jego imienia, nazwiska, PESELu lub daty urodzenia, państwa urodzenia, obywatelstwa, numeru i serii dowodu tożsamości, a także adresu zamieszkania.
W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą konieczne jest też ustalenie nazwy firmy, adresu prowadzenia działalności i numeru NIP.
Jeżeli klientem jest osoba prawna, identyfikacja będzie zakładać ustalenie nazwy, formy prawnej, adresu siedziby lub miejsca wykonywania działalności oraz numeru NIP. Oprócz tego wymagane informacje to: imię, nazwisko i PESEL (lub data urodzenia) osób reprezentujących podmiot.
Bezwzględne stosowanie środków bezpieczeństwa
Brak możliwości zastosowania środków gospodarczych powinien być przyczyną odmowy nawiązania stosunków gospodarczych, odmowy przeprowadzenia transakcji okazjonalnej lub rozwiązania nawiązanych już stosunków gospodarczych.
Środki bezpieczeństwa finansowego instytucji obowiązanych
Niższe i wyższe ryzyko finansowania terroryzmu
Instytucja obowiązana powinna na bieżąco dokonywać oceny ryzyka związanego ze stosunkami gospodarczymi lub transakcjami okazjonalnymi. O niższym poziomie ryzyka świadczy m.in. powiązanie klienta z jednostką finansów publicznych, spółką należącą do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu oraz bycie rezydentem państwa Unii Europejskiej lub EFTA.
Okolicznościami mogącymi świadczyć o wyższym ryzyku prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu są:
- dokonywanie transakcji bez jednoczesnej obecności stron;
- powiązanie transakcji z państwem uznanym przez Komisję Europejską za państwo trzecie wysokiego ryzyka;
- nietypowa, nadmiernie rozbudowana struktura własnościowa klienta.
Od 31 października 2021 r., przy ocenie podwyższonego ryzyka transakcji, instytucje obowiązane będą musiały brać pod uwagę kilka kwestii. Będą musiały sprawdzić, czy transakcja jest powiązana z ropą naftową, bronią, metalami szlachetnymi, produktami tytoniowymi, artefaktami kulturowymi, kością słoniową, gatunkami chronionymi lub innymi przedmiotami o znaczeniu archeologicznym, historycznym, kulturowym i religijnym lub o szczególnej wartości naukowej. Dodatkowo konieczne będzie sprawdzenie, czy transakcja wiąże się z przenoszeniem przez cudzoziemca wartości majątkowych na rzecz państwa UE w ramach „zapłaty” za otrzymanie obywatelstwa.
Warto zwrócić uwagę na transakcje o wartości przekraczającej 15.000 euro lub te, przy których zachodzi podejrzenie o powiązaniu z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu. Instytucja ma obowiązek niezwłocznie zgłosić dokonanie tychże transakcji Generalnemu Inspektorowi Informacji finansowej.
Osoba zajmująca eksponowane stanowisko polityczne
W przypadku nawiązania relacji z nowym klientem konieczne jest sprawdzenie, czy klient ma jakiekolwiek powiązania z eksponowanym stanowiskiem politycznym. Może sam piastować taki tytuł, może to być jego członek rodziny lub bliski współpracownik.
Ustawa AML przyjmuje bardzo szeroką definicję osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne. Na liście eksponowanych stanowisk politycznych znajdują się szefowie rządów, głowy państw, ministrowie czy parlamentarzyści. Oprócz tego znaleźć tam można: członków zarządu partii politycznych, dyrektorów generalnych urzędów wojewódzkich czy sędziów sądów wysokiego szczebla, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu. Nawiązanie stosunków gospodarczych z osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne wymaga uzyskania akceptacji członka wyższej kadry kierowniczej instytucji obowiązanej. Trzeba również podjąć odpowiednie działania w celu sprawdzenia pochodzenia wartości majątkowych wykorzystywanych w transakcji.
Procedury wewnętrzne najlepszym zabezpieczeniem
Ustawa AML posługuje się pojęciami o dużym poziomie ogólności. Dlatego też sama instytucja obowiązana powinna uszczegółowić zakres obowiązków realizowanych w ramach zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. W tym celu zaleca się stworzenie w tym zakresie odpowiedniej procedury. Powinna ona określać m.in. zasady stosowania środków bezpieczeństwa, sposób dokumentowania podejmowanych czynności, zasady zgłaszania podejrzanych transakcji GIIF.
Przedsiębiorca ma obowiązek zapewniać swoim pracownikom i współpracownikom aktualną wiedzę z zakresu ich obowiązków wynikających z ustawy AML. Oprócz tego powinien informować o procedurach obowiązujących w danej instytucji.
Bezpieczny przepływ informacji
Ustawa nakłada na przedsiębiorców także obowiązek zapewnienia bezpiecznych i anonimowych kanałów przepływu informacji. Wtedy też pracownicy i współpracownicy instytucji obowiązanej mogliby w sposób bezpieczny i anonimowy zgłaszać naruszenia ustawy AML.
Oprócz tego przedsiębiorca powinien opracować procedurę postępowania. W jej ramach zostanie określony sposób przekazywania i odbierania zgłoszeń i sposób analizy zgłoszeń. Dodatkowo – na podstawie przekazanych w zgłoszeniu informacji – można wyznaczyć sposób podejmowania środków zaradczych oraz ochrony osoby, która zgłosiła naruszenie przed działaniami o charakterze represyjnym (np. pogorszeniem warunków zatrudnienia, dyskryminacją, groźbami).
Obarczenie odpowiedzialnością
W celu zapewnienia realizacji wskazanych wyżej obowiązków, instytucja obowiązana powinna wyznaczyć członka wyższej kadry kierowniczej. Byłby on odpowiedzialny za realizację obowiązków z ustawy AML (zwykle będzie to członek zarządu). Dodatkowo w instytucji powinny się znaleźć osoba odpowiedzialna za wdrożenie obowiązków wynikających z ustawy oraz osoba mająca sprawować nadzór nad wdrażaniem i wykonywaniem tych obowiązków. W przypadku osób wykonujących jednoosobową działalność gospodarczą wszystkie te funkcje może wykonywać jedna osoba – przedsiębiorca.
Skutki zaniedbania obowiązków
Katalog kar administracyjnych jest dość szeroki. Może obejmować publikację informacji o stwierdzonym naruszeniu, nakaz zaprzestania naruszeń, cofnięcie koncesji lub zezwolenia na prowadzenie działalności. Można również nałożyć administracyjną karę pieniężną.
Kara pieniężna ustalana jest jako dwukrotność osiągniętej korzyści lub unikniętej w wyniku naruszenia straty, do wysokości 1.000.000 euro. W przypadku niektórych instytucji obowiązanych kara pieniężna może być wyższa. Kara nawet w wysokości 5.000.000 euro może zostać nałożona na bank, właściciela kantoru, zakład ubezpieczeniowy lub fundusz inwestycyjny. Inną opcją kary jest 10% obrotu wykazanego w ostatnim zatwierdzonym lub skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy. Jeśli instytucją obowiązaną jest osoba fizyczna, można na nią nałożyć karę w wysokości maksymalnie 20.868.500 zł.
Może zajść podejrzenie, że transakcja ma związek z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Wtedy też instytucje obowiązuje zgłoszenie Głównemu Inspektorowi Informacji Finansowej takiej transakcji. Niedopełnienie tego obowiązku jest przestępstwem zagrożonym karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu.